Zanim zostanę przedszkolakiem

Rozwijanie umiejętności samoobsługowych najmłodszych dzieci

Kształtowanie czynności samoobsługowych jest bardzo istotne z punktu widzenia rozwoju dziecka. Wykonując czynności na miarę swoich potrzeb dziecko zaspokaja własne dążenie do autonomii i samodzielności. Dzięki różnym samodzielnym czynnościom i działaniom podmiotowym, dziecko rozwija się umysłowo i kształtuje aktywnie swoje funkcje poznawcze, rozwijając tym samym takie cechy jak odpowiedzialność i niezależność. Dziecko pozbawione możliwości samodzielnego rozwoju, w życiu dorosłym posiada poczucie niższej wartości oraz przejawia trudności w dążeniu do samorozwoju i samorealizacji.

Rozwijanie umiejętności samoobsługowych u dzieci jest jednym z najważniejszych zadań wychowawczych domu oraz przedszkola.

Warunkiem usamodzielnienia się dziecka jest jego zaradność, a więc umiejętność wykonywania pewnych czynności – głównie samoobsługowych – bez pomocy dorosłych. Ważną rolę odgrywa tu własne Ja, szczególnie w zakresie samokontroli, rosnąca sprawność dziecka oraz wychowawcze oddziaływanie dorosłych.

Decydujący wpływ na poziom samodzielności dziecka ma środowisko, w jakim ono przebywa, a zwłaszcza postawy wychowawcze rodziców. Zapracowani i zmęczeni rodzice zbyt często wyręczają dzieci w najprostszych czynnościach: bo tak jest szybciej i wygodniej. Rodzice muszą być świadomi, że największą krzywdą, jaką można wyrządzić dziecku jest stwarzanie sytuacji, które uniemożliwiają mu uniezależnienie się od osób dorosłych. Ucząc dziecko samodzielnego wykonywania wielu czynności dajemy mu szansę pełniej się realizować i budować wiarę we własne siły. Jest to ważne szczególnie w przypadku dziecka 3-letniego, wkraczającego w nowy etap swojego życia, jakim jest wiek przedszkolny. Im większy poziom samodzielności dziecka tym lepiej przebiegał będzie proces adaptacyjny do przedszkola. Dziecko, które potrafi samodzielnie zjeść posiłek, potrafi się ubrać, umyć lub poprosić o pomoc osobę dorosłą ma poczucie bezpieczeństwa i szybko akceptuje swoje nowe środowisko.

Charakterystyka umiejętności samoobsługowych dla grup wiekowych 3, 4, 5 latków:

  W pracy nad umiejętnościami samoobsługowymi dziecka ważne jest aby wiedzieć co dziecko powinno osiągnąć w danym przedziale wiekowym. Jeśli nie osiągnęło niższych, podstawowych umiejętności nie wymagajmy od niego bardziej złożonych, które przekraczają jego możliwości.

 3 latek potrafi:

• rozsunąć zamek w bluzie/kurtce
• rozpiąć ubranie zapięte na zatrzaski
• mieszać łyżeczką w kubeczku/misce
• zdjąć luźną bluzę wkładaną przez głowę i rozpięte części ubrania
• odkręcić i zakręcić kran
• załatwić się do toalety i spuścić wodę
• odkręcić kran i nalać wodę do kubka
• włożyć skarpetki
• nadziać jedzenie na widelec i wziąć do ust
• rozpiąć duże guziki
• zgłaszać potrzeby fizjologiczne
• włożyć półbuty z pomocą dorosłego
• włożyć kapcie
• włożyć kurtkę lub bluzę rozpinaną z przodu

4 latek potrafi:

• zjeść samodzielnie posiłek, posługując się łyżką i widelcem
• umyć samodzielnie twarz i ręce
• włożyć spodnie
• włożyć przez głowę luźną bluzę
• wydmuchać samodzielnie nos w chusteczkę
• zapiąć ubrania na zatrzaski
• włożyć rękawiczki z jednym palcem

5 latek potrafi:

• - zapiąć ubranie na guziki
• ma zwyczaj mycia rąk przed jedzeniem
• potrafi się podetrzeć po załatwieniu do toalety
• w kąpieli myje się samo
• zapiąć pasek lub buty z klamerką
• przewlec pasek przez szlufki
• nałożyć pastę na szczoteczkę
• samodzielnie umyć zęby

Aby rozwijać samodzielność, konieczne jest stopniowe i umiejętne włączanie dziecka do wykonywania prostych czynności. Dziecko musi przyswoić pozytywne nawyki zachowania się w ważnych sytuacjach życiowych. Muszą one stać się odruchowym zachowaniem, drugą naturą dziecka. Jakie nawyki można, zatem kształtować już u dziecka trzyletniego?

 Nawyk właściwego zachowania się w ubikacji – ważne jest aby dziecko nauczyło się sygnalizować potrzeby fizjologiczne w odpowiednim momencie. Trzylatek powinien uczyć się jak poprawnie korzystać z ubikacji. Dziecko powinno umieć zdjąć bieliznę, załatwić się, wytrzeć papierem pupę, podciągnąć majteczki, umyć i wytrzeć ręce. Są to czynności trudne, dlatego dorosły powinien podpowiadać dziecku, co ma robić po kolei, pomagać (nie wyręczać!) oraz chwalić za wszelkie próby samodzielności.

Nawyk samodzielnego rozbierania i ubierania się – dla trzylatka są to trudne czynności dlatego trzeba je ćwiczyć, ćwiczyć i jeszcze raz ćwiczyć! Należy pokazać dziecku jak wykonać czynności krok po kroku i pomagać tylko częściowo „Ja rozepnę guziki, a ty dalej zdejmij sam”. Można oznaczyć ubranka tak, by łatwiej było dziecku zorientować się, gdzie jest przód bluzeczki, czy spodenek. Ważne jest, aby podpowiadać czynności, zachęcać do ich wykonania, podtrzymywać w dążeniu do celu.

Nawyk porządkowania – ważne jest kształtowanie nawyku układania swoich zabawek na miejsce – misie na półkę, klocki drewniane do zielonego pojemnika, klocki konstrukcyjne do pudełka . Podczas takiego sprzątania dziecko uczy się nie tylko dbałości o czystość lecz także kształci ważną umiejętność segregowania.

Nawyk właściwego zachowania się przy stole i kształtowania dobrych manier – nakrywanie do stołu, sprzątanie po posiłku, właściwe siedzenie na krześle przy stole, zajmowanie się tym co trzeba – jedzeniem. Nie należy pozwalać, aby jedzenie zamieniło się w zabawę. Ważne są formy grzecznościowe: smacznego, dziękuję, przepraszam. Kształtując nawyki samodzielnego i estetycznego jedzenia należy powiedzieć dziecku, czego się od niego oczekuje – powiedzieć w odpowiednim momencie, co ma robić; chwalić, gdy zachowuje się dobrze;

Pomaganie innym – dzieci bardzo chętnie pomagają dorosłym w różnorodnych czynnościach. Zawsze należy okazać radość, gdy dziecko stara się pomóc, nawet, gdy czyni to niezdarnie. Chwaląc dziecko za pomoc pokazujemy mu jakie to jest ważne dla innych i potrzebne w życiu.

Nawyk poszanowania czyjegoś wysiłku – należy wytrzeć buty, bo mama/pani w przedszkolu będzie musiała umyć podłogę, nie można rozrzucać rzeczy, bo zrobi się bałagan. Włączając dziecko, na miarę jego możliwości, do pomocy w domu uczymy go szacunku dla pracy osoby dorosłej.

Nawyk bezkonfliktowego układania do snu – ważny jest tu rytuał, który pomoże dziecku przewidzieć kolejność zdarzeń – po zakończeniu zabawy dziecko układa zabawki na miejsce, idzie do łazienki, rozbiera się i myje. Trzylatkowi należy jeszcze pomóc podczas rozbierania się i mycia – być przy nim, podpowiadać kolejne czynności, zachęcać do wykonywania trudniejszych. Po umyciu dziecko zakłada piżamkę, mówi wszystkim dobranoc i kładzie się do łóżeczka. Teraz jest czas na „chwilkę z rodzicem” – cichutka rozmowa, bajka do słuchania, książeczka do czytania.

Nawyk radosnego budzenia się – to w jakim nastroju będzie dziecko po przebudzeniu zależy w dużej mierze od rodziców. Moment przebudzenia musi być dla dziecka radosny. Rodzic pochylając się nad dzieckiem budzi je całuskiem i uśmiecha się wywołując tym samym uśmiech na twarzy dziecka. Należy okazać radość, że zaczyna się wspólny dzień.

 Co pomoże podczas kształtowania pozytywnych nawyków:

• okazywanie radości (nawet przesadnej) z każdego przejawu samodzielności dziecka,
• unikanie ciągłego poprawiania, strofowania i okazywania, że coś jest nie tak,
• nadmierne korygowanie zniechęca dziecko i uczy bezradności,
• cierpliwość – nawet jeżeli dziecku się nie uda, należy pochwalić je za wysiłek i ćwiczyć tak długo, aż dziecko opanuje daną czynność,
• systematyczność i konsekwencja – dzięki nim uda się przekształcić czynności samoobsługowe w nawyki.

Literatura Edyta Gruszczyk – Kolczyńska, Ewa Zielińska

Program wspomagania rozwoju, wychowania i edukacji starszych przedszkolaków (czterolatków i pięciolatków)